Nederland heeft China ook gekoloniseerd!

Een paar jaar geleden gaf ik een Engelse les over de kolonisatie van China. Dit was in opdracht van de Chinese school waar ik destijds lesgaf. Elke buitenlandse leraar moest een les verzorgen over cultuur of geschiedenis, liefst gerelateerd aan China. De lessen waren vrij toegankelijk voor studenten van elk niveau. Ik begon mijn les met de vraag: door welke landen is China gekoloniseerd?

De voor de hand liggende antwoorden werden al snel gegeven: het verenigd koninkrijk! Portugal! Japan! Riepen de studenten. William, een 50 jarige student met een hoekig gezicht dat nog scherper leek door zijn korte soldaten kapsel, stak zijn hand op. In een school met honderden leerlingen zijn er studenten die anoniem door het leven gaan. Ze zitten braaf in de les, stellen weinig vragen en verdwijnen weer in de grote beweging van komen en gaan. Er zijn ook studenten die iedereen kent. Iedereen wist wie William was. Dit had twee redenen：

1. William was een student die een heel hoog niveau van Engels had, maar tegelijkertijd moeite had om zijn sterke Chinese accent kwijt te raken. Daardoor was het zowel makkelijk als moeilijk om met hem in het Engels te communiceren. Makkelijk omdat hij overal over mee kon praten, moeilijk omdat hij soms lastig te verstaan was.

2. William was een norse man met het hart op zijn tong. Hij had al twee Chinese cursus begeleiders aan het huilen gebracht. Al moet ik wel zeggen dat hij doorgaans minder direct was met buitenlandse leraren.

'William' zei ik. 'Wat denk jij?' - 'Nederland' riep hij, wetende dat ik een Nederlander ben. 'Nederland heeft China ook gekoloniseerd' - 'Ben je niet in de war met Indonesie?' Probeerde ik nog. 'Nee, weet je niet dat Nederland China heeft gekoloniseerd? Dat heeft jouw regering je zeker niet verteld?' 'Ik ga het na de les opzoeken, William.' zei ik. - 'Doe dat'. Zei William en hij keek met een grijns om zich heen alsof hij net een bokswedstrijd had gewonnen

Na de les zocht ik het op. William bleek gelijk te hebben. Tijdens onze gouden eeuw, met die 'goede oude VOC mentaliteit' om met de woorden van Jan Peter Balkenende te spreken, heeft Nederland een gedeelte van Taiwan gekoloniseerd dat destijds onderdeel was van de Chinese Ming Dynastie.

Het begon in Macau

De VOC was in eerste instantie opgezet als een handelsorganisatie. Het doel was dan ook geld verdienen door middel van de handel in specerijen. Dit stond in sterk contrast met de late Ming dynastie dat een isolationistisch beleid voerde waarin buitenlandse landen werden geacht om tribuut te betalen zonder handel te drijven. De portugezen ondertussen hadden al sinds het midden van de 16de eeuw met macau een handelshaven in China en verdienden daar heel veel geld mee. Zij hadden na wat conflicten en aggressie een lease weten te bemachtigen in 1557 en waren op dat moment de enige Europese land dat noemenswaardige handel dreef met China.

Onder Jan Pieterszoon Coen begon de VOC meer en meer met het bedrijven van kolonisatie politiek en werd het steeds agressiever. Dit leide tot de Macau oorlog van 1622 tussen Portugal en Nederland; een van de vele conflicten van de Nederlands-Portugese oorlog (1601-1654) die zich geheel buiten de Portugese en Nederlandse landsgrenzen afspeelde. De macau oorlog is tot op heden de enige oorlog tussen twee Europese machten op Chinees grondgebied.

De oorlog duurde slechts 3 dagen en was de grootste nederlaag die de VOC heeft geleden in Azie. Tot de overdracht van Macau aan China in 1999 werd de overwinning elk jaar gevierd in Macau als 'de dag van de stad' op 24 juni. Saillant detail: er is geen informatie te vinden over de Macau oorlog op de Nederlandse versie van Wikipedia.

Op naar de Penghu Eilanden (澎湖岛）

Nadat de VOC verslagen was door de portugezen zocht ze een alternatieve route en dus kwamen ze uit bij de Penghu Eilanden die in de Taiwan straat liggen. De straat (water) tussen China en Taiwan. Op Penghu werd een handelsbasis opgezet en een klein fort gebouwd. Het idee was om vanuit die eilanden handel te drijven met het Chinese vasteland. De Ming regering vond echter dat de nederlanders te dicht bij de fujian (福建）provincie zaten en weigerden. Om toch geld binnen te krijgen begonnen de Nederlanders met piraterij en beroofden Chinese handelsschepen langs de kust van fujian. De Chinezen sloegen terug en uiteindelijk werd er een handelspost afgedwongen in Taiwan. Waar de Nederlanders Fort Zeelandia bouwden tussen 1624 en 1634. (niet te verwarren met Fort Zeelandia in Paramaribo)

Fort Zeelandia Taiwan.

Koninkrijk middag

Hoewel de Ming dynastie taiwan als grondgebied had geclaimd had het een eigen koninkrijk. Dit is niet ongebruikelijk in de Chinese geschiedenis. Het keizerrijk kan bestaan uit meerdere koninkrijken en de relatie met de het centrale gezag (de keizer) is niet altijd even sterk. Er is een gezegde in het chinees dat dit perfect uitdrukt: 天高皇帝远. vertaling: de hemel is hoog en de keizer is ver weg.

De orginele inwoners hadden dus hun eigen koninkrijk: het koninkrijk middag. Er was geen gebrek aan vruchtbare grond en dus besloten de nederlanders om dit zich toe te eigenen. Toen er tegenstand werd geboden werden 13 dorpen plat gebrand. Het totale dorpen aantal was op dat moment 40. De nederlanders dwongen de koning van middag om een verdrag te ondertekenen wat inhield dat ze controle kregen over een groot deel van Taiwan. In ruil daarvoor kreeg de bevolking bepaalde vrijheden.

De oorspronkelijke bevolking van Taiwan was nog niet bekend met de vooruit strevende agrarische technieken die de Nederlanders meebrachten en de Nederlanders vonden hen slechte arbeiders. Dus werden Chinese arbeiders vanuit het vaste land naar Taiwan gebracht om in Taiwan te boeren. Dit was het begin van de demografische kenmerken zoals we die nu kennen in het huidige Taiwan. Op het vasteland was de Ming dynastie aan zijn laatste jaren bezig en als Chinese boer zijnde was een verhuizing naar Taiwan om voor de Nederlanders te werken aantrekkelijker dan voorheen.

Koxingga (郑成功）

Op het vasteland was er ondertussen een burgeroorlog gaande tussen de Ming dynastie en hun opvolgers de Qing dynastie. Een van de militaire leiders die loyaal aan de Ming keizer was is Koxinga (dit is een nederlandse transliteratie van zijn naam). Een facinerende man die uiteindelijk de Nederlands uit Taiwan verdreef. Hij was een in Japan geboren Chinees maar scoorde hoog genoeg op het keizerlijke chinese examen stelsel om een positie in China te verwerven.

De Qing Dynastie kwam vanuit het noorden en veroverde langzaam maar zeker het hele vasteland van China. Koxingga bleef loyaal aan de Ming en vocht tot het niet meer mogelijk, maar de Qing waren uiteindelijk te sterk. Dus zocht Koxingga een uitweg. Die vond hij in Taiwan.

Hij wist dat Taiwan grotendeels in Nederlandse handen was, maar zei:

'Taiwan is altijd een onderdeel van China geweest, we hebben de Nederlanders toegelaten omdat we het eiland niet nodig hadden, maar nu we het nodig hebben is het rechtvaardig dat die vreemdelingen plaats maken voor de echte heersers van Taiwan.'

Om de Qing te ontvluchten was Taiwan een perfect uitweg. Iets wat decenia later ook door de nationalisten werd gedaan om de communisten te ontvluchten. De slag om Fort Zeelandia begon.

Slag om Fort Zeelandia.

Eind maart 1661 vertrok Koxingga naar Taiwan en stelde zijn schepen op voor de westkust van het eiland. De nederlanders hadden zoals gezegd heel veel Chinese boeren naar het eiland gehaald, maar die hadden ze zo slecht behandeld dat er 10 jaar eerder in 1652 een grote boeren opstand was geweest genaamd: de guohuaiyi opstand. (郭怀一事件). Er was dus al veel onvrede op het eiland. Koxingga was een Chinees met aanzienlijke militaire kwaliteiten en dus koos een groot deel van de bevolking vrijwel onmiddelijk zijn kant toen de Slag om Fort Zeelandia begon.

Nadat de slag om Fort Zeelandia gewonnen was werden veel Nederlanders om het leven gebracht door onthoofding, Een van de bekendste onder hen was de Nederlandse missionaris Antonius Hambroeck. Zijn dochter werd een gedwongen concubine van Koxingga.

En zo, met de eerste overwinning van een Chinese heerser op een westerse macht, kwam er een einde aan de Nederlandse kolonisatie van China.